Mijn antwoord zou heel kort kunnen zijn, en ik zou daar zelfs geen seconde hoeven over na te denken. Zonder te liegen, wordt de vraag of ik raad kan geven bij de ombouw van een oud aquarium tot een terrarium, mij minstens één keer per maand gesteld. Iedere keer antwoord ik onomwonden: "Neen!".
Een aquarium is géén terrarium en kan dat ook nooit worden. Natuurlijk bent u met dergelijk antwoord niets vooruit. Daarom zal ik u proberen duidelijk te maken waarom ik dat zo "cru" stel en u dan ten slotte op deze stelling enkele schaarse uitzonderingen opsommen. Er moet me evenwel iets van het hart: zoals u het stelt lijkt terrariumkunde wel een soort degradatie van de aquaristiek. Iets voor zonderlingen. De aflatertjes van papa zijn net goed genoeg daarvoor. Ik kan u verzekeren dat u het mis heeft. De terraristiek is tot een volwassen aspect van de vivariumkunde uitgegroeid met eigen materialen en principes. Het houden van een terrarium verschilt zelfs zeer fundamenteel van het houden van een aquarium. Opsommen van de verschillen zal u dit aantonen.
De bedoeling van een aquarium is: een hoeveelheid water vast te houden, zodanig dat we van opzij (door de voorruit) die onderwaterwereld kunnen observeren. In het begin ging het vooral om dat observeren. Later werd er meer aandacht besteed aan de opbouw, de decoratie. Jammer genoeg werd de decoratie soms zelfs ondergeschikt aan de bewoners van dat aquarium. De "beste" aquaria zijn daarom deze waarin de inrichter een compromis tussen de biologische inhoud en zijn decoratiedrang tracht te vinden. Dat manifesteert zich dan in een rustig uitzicht maar ook rustige vissen of andere aquariumbewoners. Het natuuraquarium volgens de principes van Takashi Amano is een waardevolle poging om dit evenwicht na te streven. In een aquarium hebben we dus vooral water als belangrijkste element. Dat water is "eenvoudig" aan te passen aan de vereiste omstandigheden: het kan verwarmd of gekoeld worden; het kan zuur of alkalisch gemaakt worden; het kan zacht of hard gemaakt worden; kortom het is in de afgeslotenheid van het aquarium moduleerbaar en daardoor kunnen we vrij succesvol een zeer groot aantal vissoorten verzorgen. Verder bevinden zich in een aquarium nog vier andere elementen: de bodem; de dieren; de planten en de verlichting. Ook hiermee kan ruim "gespeeld" worden om het biologisch geheel zo optimaal mogelijk te laten functioneren.
In een terrarium ontmoeten we dezelfde vijf elementen: water; bodem; dieren; planten; licht; maar er is nog een zesde element bij, nl. een atmosfeer: lucht; gas; een mengsel van zuurstof, stikstof en wat edelgassen. Strikt gesproken is dat zesde element ook in het aquarium aanwezig maar dan meestal in opgeloste vorm in het voornaamste element: het water. De huishouding van deze gassen wordt in een goedlopend aquarium vanzelf en vrijwel ongemerkt geregeld door de dieren, de planten en de verlichting. Niet echter in een terrarium. Daar is het voornaamste element lucht en het water is in enkele gevallen zelfs niet manifest aanwezig maar enkel in opgeloste vorm in de lucht: de zgn. luchtvochtigheid die in percent wordt uitgedrukt omdat het absolute gehalte water dat in een atmosfeer aanwezig kan zijn zeer sterk aan de temperatuur gebonden is.
Het is het moduleren van de atmosfeer dat in een terrarium een cruciale rol speelt. Het is oneindig veel moeilijker dan het water in een aquarium. Verwarmen en afkoelen gaat nog wel maar hoe maak je de lucht vochtig en als ze te vochtig is, hoe maak je ze dan droger? Hoe maak je dat ze fris ruikt en niet verschaald of sompig? Dat zijn vragen die u zich beslist niet gesteld heeft toen u dacht even snel van een oud aquarium een terrarium te maken.
Ik kan met grote stelligheid beweren dat het onmogelijk is in dergelijke "bak" succesvol reptielen te houden omdat ik in mijn beginperiode – ruim 40 jaar geleden – ontzettend veel aquaria als terrarium heb gebruikt. Het is pas een 25‑tal jaren geleden dat er echte terraria op de markt kwamen en ook de materialen om zelf een goed terrarium, aangepast aan de specifieke noden van planten en dieren, te bouwen. Het is ook sedertdien dat de sterfte onder terrariumdieren gevoelig werd teruggedrongen en, bovendien, werd er meer gekweekt. Dat is allemaal te danken aan een beter beheer van de atmosfeer in een terrarium. Een goed atmosfeerbeheer is in zo'n "terrarium" nagenoeg onmogelijk. Dat is niet het enige nadeel daarvan. Er zijn er nog veel meer. Om te beginnen is de hoogte te gering. U zult al snel merken dat geen enkele tropische plant graag in een dergelijke bekrompen hoogte kan gedijen. Hij zal snel naar het licht groeien en dan verbranden de topscheuten aan de hete TL‑lampen. Een minimale hoogte voor een terrarium met klimmende hagedissen is 70‑80 cm. Ten tweede is er de toegankelijkheid. Op een oud frameaquarium kan perfect een, van gaas voorzien, metalen deksel gefabriceerd worden, maar wanneer dat ineens wordt opengezet liggen alle wegen voor ontsnapping van de bewoners ook meteen open. Bovendien moet, om geopend te worden, eerst de lichtkap verwijderd worden waardoor u ook niet ziet of er wel een dier ontsnapt. Bovendien kunnen bij dergelijke manoeuvres ook de niet opgegeten voedseldieren ontwijken die, daar kunt u van op aan, precies tussen de spleetjes van het frame en het deksel klaar zitten. Ontsnapte krekels die soms in woningen aangetroffen worden zijn grotendeels afkomstig uit aquaria die tot terrarium "gepromoveerd" werden.
Als u zich een "echt" terrarium aanschaft dan zult u snel de voordelen ervaren van de hoogte en van de toegankelijkheid vooraan. Niet alleen ziet u, bij eender welke werkzaamheid in het terrarium, wat u doet, maar de dieren zullen veeleer naar achter wegvluchten dan naar voren. Het gebruiksgemak en de betere observatiemogelijkheden zouden al voldoende motieven moeten zijn maar er is nog een belangrijk aspect dat in geen enkel boek genoemd wordt en dat is de biologische activiteit van de bodem. Bij de opbouw van een terrarium, en zeker wanneer we er tropische soorten zoals Anolis in houden, zullen we ook tropische planten aanwenden die in de terrariumbodem moeten wortelen of ten minste in bloempotjes. De bodem waarin die planten huizen is een biologisch geheel. Elke organische bodemlaag (de zgn. humus) bevat miljarden bacteriën die vlijtig organisch materiaal afbreken en dat tot minerale fracties herleiden. Bij deze activiteiten komen er allerlei gassen vrij. Dat is b.v. waterstof en stikstof, maar ook kooldioxide. Het is mijn ervaring dat, na verloop van tijd, in een tot terrarium omgebouwd aquarium een aantal van die gassen niet kunnen ontwijken. Dat is best mogelijk want een kooldioxidemolecule (C02) is zwaarder dan een zuurstofmolecule (02). We krijgen dus net boven de bodem een laag kooldioxide met als gevolg onverklaarbare sterfte bij dieren en ook het geel worden van de onderste delen van de planten. Concludeert men dat dit te wijten is aan lichtgebrek dan wordt meestal de belichtingsduur opgevoerd (en niet de lichtintensiteit). Dat heeft tot gevolg dat er in de stagnerende atmosfeer nog meer zuurstof geproduceerd wordt zonder dat de laaghangende C02 wordt opgebruikt. Ik ervoer dat niet alleen bij mezelf, maar ook andere mensen kwamen met dat probleem aandragen. Toen ik de raad gaf een luchtpomp te installeren en met een uitstromertje – liefst via een vijvertje – (foto 2) de lucht in het "terrarium" te mengen werden deze problemen grotendeels opgelost. Alleen is het toevoeren van lucht via een luchtpomp niet zo'n gelukkig initiatief. De planten zullen er geen last van hebben maar hagedissen en slangen beslist wel. Zij zijn uiterst gevoelig voor allerlei trillingen. In de natuur is het waarnemen van die trillingen van levensbelang voor het opsporen van hun prooi. Ik moet het systeem dus zeker afraden voor Anolis‑soorten want die zouden uiterst snel degenereren tot neuropsychopatische skeletjes. Wat nog net kan, zijn de diverse staartdragende amfibieën. Van alle vertebraten hebben zij het laagste zuurstofverbruik. Dat is tenminste zo voor de meeste salamanders met als belangrijke uitzondering de grootste familie, nl. die van de PLETHODONTIDAE of longloze salamanders. Een ruim percentage van hun zuurstofvoorziening gebeurt via de huid. Ze gaan dan ook nog zelden het water in en de meesten leggen hun eieren op het land of zelfs meteen levende jongen. De amflbieëngroep die de geringste zuurstofbehoefte heeft, is die van de wormsalamanders (GYMNOPHIONA). Hun zuurstofbehoefte bedraagt minder dan 0,2 cc/g/h bij hoge activiteit!
Ik hoop dat ik u met deze "raadgevingen" voldoende overtuigd heb van de voordelen van een "echt" terrarium.
Veel succes |
Een aquarium is gevuld met water. Samen met de bodembedekking, de planten, de vissen en de verlichting streeft de aquariumhouder naar een zo sereen mogelijk compromis tussen techniek en natuur. Het zgn. "natuuraquarium" volgens de principes van Takashi Amano, opgebouwd met slechts enkele planten‑ en vissoorten, benadert op een opmerkelijke manier dit ideaal.
(Foto: Freddy Haerens)
Een terrarium is grotendeels gevuld met lucht. In dit, van een oud frameaquarium vervaardigde, terrarium wordt de luchtverversing gegarandeerd door een luchtslangetje met uitstromer in het vijvertje. (Foto: Peter de Batist)
Dit terrarium werd ook van een oud frameaquarium gemaakt. Het heeft me uren zoeken in plantenserres gekost om lage planten te vinden om dan, na 3 weken, tot ontdekking te komen dat ze tot tegen de lichtkap gegroeid zijn.
(Foto: Peter de Batist)
Anolis (Norops) sagrei, de vuurkeelanolis komt onder meer op Cuba voor en leeft daar op kleine bomen, struiken en paaltjes. Dergelijk dier kan m.i. niet in een gerecycleerd aquarium gehouden worden. (Foto: Peter de Batist)
Ambystoma tigrinum mavortium is een Noord‑Amerikaanse bodembewoner en zal derhalve nooit klimgedrag vertonen. Dergelijke salamanders komen misschien in aanmerking voor een tot terrarium herwerkt aquarium. (Foto: Peter de Batist)
Geotrypetes serafini is een wormsalamander uit Kameroen. Van alle amfibieën hebben deze merkwaardige dieren het laagste zuurstofverbruik. Ze kunnen zonder problemen in dergelijk terrarium verzorgd worden. Hun zeer verborgen levenswijze maakt hen echter niet tot dankbare terrariumdieren. (Foto: Peter de Batist) |
