| Men
vraagt ons wat ... |
Geachte A.W.-redactie,
Ondanks het feit dat ik regelmatig ijzerbemesting toedien blijven de bladeren van mijn Echinodorus en Anubias chlorose vertonen zodat ik mij begin af te vragen of er toch niets anders aan de hand is. Bij het nalezen van uw verhelderende stukjes in dit blad viel het mij op dat U nog nooit iemand een ijzerbemesting heeft aangeraden terwijl dat toch eigenlijk een understatement is. In andere tijdschriften en in winkels wordt overal ijzerbemesting aangeraden bij chlorose. Op een bepaald moment spreekt U wel van een plantenvoeding met magnesium en hierover is dan helemaal niets te vinden in de literatuur en zeker ook niet in de vakhandel. Of toch, een enkele keer wordt er gezegd dat met waterverversing voldoende magnesium aan het water wordt toegevoegd.
Ik stuur U hierbij een waterstaal uit mijn discusaquarium, zoals U gevraagd had. Niet dat ik denk dat U er nog veel uit kunt afleiden want aangezien het pakje met de post wordt opgestuurd neemt dat toch gauw enkele dagen in beslag zodat de metingen die U zult uitvoeren zeker niet meer betrouwbaar zullen zijn.
J.-P.Q. - Florenville |
Ik weet het, ook dat is een understatement: dat de analyse van een waterstaal dat enkele dagen oud is geen betrouwbare informatie meer zou geven. Ook dat wordt zowat overal verteld. Het is echter onjuist! Dat vind ik zelf één van die heerlijk vernieuwende functies van deze rubriek: het neerhalen van heilige huisjes en het ontmantelen van understatements en dogma's.
We zullen even kijken wat de analyse van uw waterstaal, ondanks uw vooroordeel, ons nog vertellen kan.
| pH - waterstofionenkoncentratie |
5,7 |
| GH - totale hardheid |
9° dH |
| KH - carbonaathardheid |
3° dH |
| PO3 - fosfaat |
8 mg/l |
| NH3 - ammonium |
0,01 mg/l |
| NO2 - nitriet |
0,01 mg/l |
| NO3 - nitraat |
17 mg/l |
| Ca - calcium |
65 mg/l |
| Mg - cagnesium |
0 mg/l |
| Fe - ijzer |
0,24 mg/l |
| Mn - mangaan |
0,005 mg/l |
Voor mij is dit een klare zaak. Aangezien er nog voldoende ijzer aantoonbaar was moet uw chlorose dus een andere oorzaak hebben. Ook dat is één van de vele zaken die nergens gepubliceerd worden: dat er minstens zes andere oorzaken zijn die chlorose kunnen veroorzaken en die worden meestal door tekorten gerealiseerd. Het gebeurt ook dat een tekort geen chlorose veroorzaakt maar veeleer een intensere kleuring of een vervorming. Dat laatste heb ik in deze rubriek reeds eerder beschreven: toprot wordt veroorzaakt door boordeficiëntie. Om al deze redenen hecht ik niet zoveel waarde aan die veelgeprezen ijzerbemesting. Onderzoek van talloze aquaria met tanende of stagnerende plantengroei en, bijgevolg, diverse chlorosen, gaven zeer vaak een nog voldoende ijzergehalte in de wateranalyse (foto 1).
Een blad van Anubias congicus. De chlorose werd veroorzaakt door een combinatie van magnesium- en mangaangebrek. (Foto: Peter de Batist) |
Slechts in enkele gevallen bleek dat ijzer in een niet beschikbare vorm aanwezig te zijn. Daar komt men snel achter door gecheleerd ijzer toe te voegen (de gekende ijzerbemestingsproducten). Verkrijgt men hiermee voldoende resultaten wat betreft de plantengroei, dan is dat inderdaad zo. Dit wil dan zeggen dat uw aquariumsysteem niet in staat is de nodige oxiderende én reducerende processen in stand te houden die de constante omzetting van tweewaardig naar driewaardig ijzer, en omgekeerd, sturen. Vele, te geautomatiseerde maar ook te warme systemen (zonder nachtelijke afkoeling), verkeren in een dergelijke situatie.
Wat in uw systeem echter zeer duidelijk ontbreekt is het metaal magnesium dat, dus volgens sommige lieden, in voldoende mate door het verversingswater zou aangevoerd worden. Verder is er ook nagenoeg geen mangaan aanwezig. Dat is eigen aan een gesloten systeem zoals een aquarium. Er ontstaan tekorten en dat op een betrekkelijk korte tijdspanne. In de natuur is alles afgemeten aanwezig om het geheel in stand te houden. Als daar een bepaald metaal in concentratie zou dalen, dan gaat dat heel geleidelijk zodat de plantengroei zich gestadig kan aanpassen. Sommige concentraties zijn zelfs aan seizoenscycli gebonden met de daarop reagerende plantengroei. Een aquarium is echter geen natuurlijk systeem. Het is een kunstmatig systeem met – meestal – een zeer heterogene keuze van samenstellende componenten, met alle beperkingen van dien. Het is een van de natuur afgesloten systeem en daarom gelden er ook andere wetten. Met name dat we zelf voor de nodige voorziening van mineralen moeten zorgen als die verbruikt worden. IJzer toevoegen is er daar één van. Toen men daarmee begon, eind de jaren zeventig, had dit inderdaad – inde meeste gevallen – een verbluffend resultaat. De keren dat ijzertoevoeging toen faalde, werd uit de aquariummedia geweerd. Men had er geen verklaring voor. Wie echter een beetje van plantenfysiologie afweet, zal begrijpen dat door één element aan te rijken, men een falend systeem niet onbeperkt kan bijsturen. Die toevoeging zal effectief zijn tot een volgende element opgebruikt is en wanneer we dat bijvoegen zal dat weer effectief blijven tot een ander element of zelfs het eerst toegevoegde terug tekorten vertoont. In het geval van ijzer is dat een vrij bekend proces binnenin de plant. IJzer is namelijk nodig voor de synthese van chlorofyl. Hierbij zijn nog twee andere metalen vereist: magnesium en mangaan. Een magnesiumatoom is namelijk de kern van de chlorofylmolecule. Voor de rest bestaat dat uit 4 stikstofatomen binnen een combinatie van koolstof en waterstof (een porphyrin-ring) en hieraan is een "staart" gekoppeld van koolwaterstof. Nergens in die molecule treffen we ijzer, noch mangaan aan. Toch zijn deze metalen als een soort klaverblad met elkaar verbonden. Als er magnesium is en geen ijzer dan kunnen er geen nieuwe chlorofylmoleculen aangemaakt worden. Is er voldoende ijzer maar geen magnesium dan faalt het systeem ook (uw analyse!). Gebrek aan mangaan heeft gelijkaardige gevolgen, zelfs als de beide andere metalen aanwezig zijn. Dit sporenelement activeert immers verschillende enzymen. De enzymen zorgen ervoor dat binnen levende cellen de diverse processen in de juiste volgorde en op de juiste manier gebeuren. Mangaan zorgt met name voor de stevigheid van het membraan van de chloroplast (de eenheid waarbinnen de chlorofylmoleculen opgeslagen zijn) en bovendien voor de zuurstofafgave tengevolge de fotosynthese. Als we dan verder nog beseffen dat ook magnesium nog verantwoordelijk is voor het activeren van verscheidene enzymen, dan denk ik dat we hiermee uw stagnerende plantengroei voldoende verklaard hebben en de veelgeprezen ijzerbemesting terug in zijn juiste perspectief geplaatst hebben. IJzerbemesting is dus maar een halve waarheid (of eigenlijk 1/3 waarheid!).
Rest ons nu nog te verklaren waarom we tot magnesiumgebrek komen en waarom dat zo weinig aandacht krijgt in aquariumliteratuur. Hoewel ik toch geregeld op de controle van het magnesiumgehalte aandring (zie A.W. 50/11:284) en de toevoeging van een waterplantenvoeding met verhoogd magnesiumgehalte aanbeveel, blijkt dit eenvoudige feit niet door te dringen tot de aquariumwereld. Analyses, uitgevoerd in diverse tropische systemen, zijn hiervan de reden. Dergelijke onderzoeken tonen steeds een laag mineraalgehalte en meestal is er dan drie maal zoveel calcium dan magnesium aanwezig. De meeste waterplantenvoedingen zijn dan ook een reflectie van deze analyses. Ik heb zelfs een product gezien dat aan osmosewater moest toegevoegd worden om volmaakt amazonewater te krijgen. Het magnesiumgehalte dat op die manier bereikt werd bedroeg 0,8 mg/l. Als U in dergelijk water één enkele reuzenvallisneria plant dan is binnen de week alle magnesium verbruikt. Misschien vraagt U zich af hoe waterplanten dan in de vrije natuur, waar het magnesiumgehalte zo laag is, kunnen leven. Dat zou dan toch een duidelijk bewijs zijn van de onjuistheid van mijn stelling! Wel, in de natuur bevinden al deze planten zich in stromend water. Ze nemen daardoor voedingsstoffen uit het water op "en passant". Net zoals de algen in de brandingzone aan de zeekusten en op riffen. Ten overvloede verwijs ik nogmaals naar het zeer voortreffelijke artikel dat Harry VOET in 1993 schreef over het stromingsaquarium (A.W. 46/10:184). Toen hij er in 1995 mee exposeerde op de nationale tentoonstelling werd zijn aquarium door sommigen smalend het "wegwijzeraquarium" genoemd omdat de planten altijd dezelfde richting uitwezen. Toch had hij overschot van gelijk om zijn haarscherpe waarnemingen in de tropen zó in de praktijk om te zetten! Hoewel zijn aquarium bedoeld was om de vissen een visvriendelijker milieu te geven, kwamen de planten ook in hun juiste natuurlijke positie. Het is mede dank zij dit zeer uitzonderlijk aquarium dat ik het magnesium/ijzer/mangaanprobleem in zijn juiste context heb kunnen plaatsen. Bedankt Harry.
Op het ogenblik pas ook ik laterale stroming toe in mijn showaquarium thuis. Gewoon met een klein dompelpompje tegen de zijruit. Buiten het gunstige effect op de vissen, die dat heerlijk vinden, stel ik een nog betere plantengroei vast. Ik diep dit zeker nog verder uit!
Literatuurverwijzing:
DE BATIST P. - 1997 - Water en wateranalyse - Aquariumwereld - 50/11:280 - Marke
RAVEN P.H., EVERT R.F & EICHHORN S.E. - 1999 - Biology of Plants - Freeman/Worth publishers - New York VOET H. - 1993 - Het stromingsaquarium - Aquariumwereld - 46/10:148 - Roeselare
|
|
