| Men
vraagt ons wat ... |
| |
| Vraag gesteld ergens na een voordracht: wat is oorzakelijk het spontaan ontstaan van een waterfilm. |
| |
In de hydrologie, het zijtakje van de ecologie dat zich met de levende have van allerlei waterpartijen bezighoudt, wordt het wateroppervlak met de termen "neuston" en"pleuston" aangeduid(*). In de vrije natuur is dit contactvlak tussen de natte en de droge wereld erg belangrijk. Het is immers langs dit contactvlak dat water opgeloste zuurstof opneemt. Doordat water een levendragende substantie is, verzamelt zich nogal wat leven aan de boven- en onderzijde van die waterfilm. Beide niches werken in levend water actief samen om de zuurstofuitwisseling optimaal te laten verlopen. Strikt gesproken wordt met "neuston" dan de onderzijde van dat contactvlak bedoeld. Er verzamelen zich daar diverse afvalstoffen waarvan het soortelijk gewicht kleiner is dan dat van water. Dat dient daar dan als voedsel voor allerlei kleine bionten die zich net onder de waterspiegel ophouden. Die kleine levende wezentjes (schimmels, algen, bacteriën, eencelligen, raderdiertjes, nematoden) worden dan ook weer geoogst of bejaagd door waterwantsen en waterkevers (een 200-tal soorten) die we normaal tot het plankton rekenen. Op het "pleuston" wordt dan weer allerlei, door de lucht aangevoerd, materiaal dat te licht is om de oppervlaktespanning van het water te doorbreken, verzameld. Er groeien verder ook diverse drijfplanten tussen die zich actief voeden met de afvalproducten van het
Een groepje Gerris lacustris - schaatsenrijders, gefotografeerd op het water van een oude Ourthe-meander in de buurt van Houffalise. (Foto: Peter de Batist)
Let bij de keuze van diepvriesvoer vooral op de voedingswaarde. Rijke voeders zijn ideaal voor opgroeiende vissen. Gebruik de schralere voeders (Daphnia, Cyclops, Krill) als onderhoudsvoer voor volwassen vissen.
(Foto: Peter de Batist)
Drijfplantjes zijn nuttig als aflegplaats voor b.v. labyrintvissen maar worden daarnaast meestal negatief ervaren omdat ze voor andere planten licht wegnemen. Toch zijn ze nuttig als voorkomers of wegwerkers van een kaamvlies of waterfilm.
(Foto: René Wouters)
|
neuston. Bovendien wordt dat pleuston ook bewoond door allerlei organismen die het watervlak schoonmaken. Typische bewoners van het pleuston zijn de diverse waterspringstaartjes – Collembola, Podura aquatica, Sminthurides aquaticus – en enkele zeer bekende wantsen – Heteroptera, Gerris lacustris (schaatsenrijder), Hydrometra stagnorum (vijverloper), Ranatra linearis (staafwants) – maar ook de bekende "schrijverkes" – Coleoptera, Gyrinus marinus, G. minutus – die zich voeden met pollen, zaadkorrels, andere insecten en zelfs met elkaar, maar ook met allerlei items uit het neuston die ze te pakken kunnen krijgen. We mogen hier dus terecht van een wisselwerking tussen beide niches spreken.
Een waterfilm is dus niet zomaar een beetje viezigheid welke op het water drijft. Het is een hechte leefgemeenschap met een belangrijke ecologische draagkracht. Hij is vooral in stilstaande wateren van belang en het is ook daar dat we de meeste vertegenwoordigers van deze niches kunnen waarnemen. Vele van de eerder genoemde organismen treffen we evenwel ook aan in (of op) stromend water, waar zich vooral in de luwte van een bocht of achter rotsblokken ook stromingsarme zones kunnen vormen die voor hen aantrekkelijk zijn.
De waterfilm die zich op aquaria ontwikkelt en ook wel eens kaamvlies wordt genoemd, wordt doorgaans als een negatief verschijnsel ervaren.Dat is erg jammer, want als we het goed bekijken dan vervult hij precies dezelfde functie als in de natuur, alleen wordt hij daar niet zo grif gekoloniseerd met diverse opruimers. Reden hiervoor zijn de afgesloten aquaria die voor springstaartjes en wantsen meestal onvindbaar zijn. Uit het voorafgaande kan men dan ook eenvoudig afleiden waardoor die waterfilm ontstaat. Alleen gebeurt de aanvoer van bouwmateriaal meer langs onderen dan langs boven. Wie wat eendekroos (Lemna sp.) op zijn oppervlakte duldt, zal er overigens helemaal geen last van hebben. Deze kleine plantjes zijn echte nitraatvreters die uw aquarium meer goed dan kwaad doen. Het zijn vooral vetten, lichtere proteïnes en koolhydraten die zich hier verzamelen samen met de verwerkende protisten en bacteriën. Het ontstaan ervan is ongewoon in aquaria waar met levend voer of schrale soorten diepvriesvoer wordt gevoederd. Ik heb een dergelijke film nooit in één van mijn aquaria ontmoet, zelfs niet in degene waarin alle waterbeweging ontbreekt. De gegevens over de samenstelling ervan komen dus allemaal uit aquaria van derden waarin bijna steevast met "zware" voeders gewerkt werd: de bekende discus-voeders (runder- en/of kalkoenhart), maar ook diepgevroren visvlees. In onderstaande tabel zijn wat voedingswaarden van dergelijke voeders samengevat en vergeleken met wat ik onder "natuurlijke items" versta.
Omdat we niet over gegevens omtrent kalkoen- of runderhart beschikten, werd gebruik gemaakt van de waarden voor kippenhart met het idee in het achterhoofd dat die waarden niet zo ver uit elkaar zouden liggen (runderhart zal vermoedelijk nog veel "zwaarder" zijn...). Bij diepvriesvisvlees voor aquariumgebruik wordt meestal wijting (Merlangius merlangus) gebruikt die, gelukkig, nogal vetarm is (het vetgehalte van zalm is b.v. 15,70 %). Zoals men merkt, liggen het eiwit en de vetgehaltes hier vooral bij het hartvlees vrij hoog maar ook het fosforgehalte. Vooral dat laatste is een belangrijk nutriënt voor de zweefalgen die het neuston bevolken. Indien men de waarden voor Daphnia bekijkt dan is dat inderdaad een uitstekend onderhoudsvoer voor in een aquarium verblijvende vissoorten. Ze hebben daar niet de mogelijkheid tot de extreme spierprestaties waartoe ze in de natuur vaak gedwongen worden en die zulke extra calorieopname zouden kunnen verantwoorden.
Om even concreet de gestelde vraag te beantwoorden: een waterfilm ontstaat nooit spontaan maar wel tengevolge een bepaalde oorzaak. Omdat die oorzaak vrij duidelijk en zelfs prominent is, hebben we enkele belangrijke middelen om dergelijke waterfilm te voorkomen. Schraler voederen is absoluut een eerste vereiste om van die waterfilm gevrijwaard te blijven. Een tweede pressiemiddel: zorg voor een bewegende waterspiegel. Een uitstromer van het filter net onder de waterspiegel of eventueel een uitstromer van een luchtpomp brengen onvermijdelijk wat beroering in een eventuele waterfilm. Besef wel dat men met deze laatste maatregel het probleem alleen maar verschuift en niet oplost. We vestigen daar nog even de aandacht op omdat we het dogma-aura van de waterfilm willen afbouwen: "waterfilm = vies = moet weg". De signaalwaarde van die film (help, er wordt veel te zwaar gevoerd en het filtersysteem kan dat niet allemaal verwerken!) wordt hierbij over het hoofd gezien en ik hoop dat dit niet direct de bedoeling was van de vraagsteller. Een derde middel dat ons ter beschikking staat is het invoeren van enkele drijfplanten. Ze breken steeds de oppervlaktespanning. Ze zullen evenwel in overvoerde bakken ook direct een woekergedrag aannemen, maar lees hiervan dan ook de signaalwaarde in plaats van mij boze brieven te schrijven of meteen onkruidverdelger in uw aquarium te gieten. Als ze kosteloos al het nitraat uit uw water opgesoupeerd hebben dan zullen ze vanzelf in toom blijven. En ondertussen: oogsten maar en op de composthoop of in de GFT-zak. Een vierde middel is ten slotte het introduceren van enkele oppervlaktevissen. Eigenlijk kan dat enkel maar goed gaan indien er wat stroming is. Op een enkele uitzondering na leven de meeste van die vissen allemaal in nogal woelig water. Succes met uw waterfilmprobleem.
(*) Conform hiermee worden de vrij zwemmende dieren in het vrije water "nekton" genoemd en de zwevende organismen hierin "plankton".
|
| Soort voeder (aandeel in %) |
eiwitten |
vetten |
koolhydraten |
Calcium |
Forfor |
| Kippenhart |
17,30 |
5,30 |
1,80 |
18,00 |
240,00 |
| Visvlees (wijting) |
22,10 |
1,40 |
-- |
20,00 |
200,00 |
| Artemia (Artemia franciscana) |
6,70 |
2,10 |
-- |
0,03 |
0,74 |
| Watervlooitjes (Daphnia pulex) |
3,00 |
1,00 |
-- |
0,02 |
0,15 |
| Rode muggenlarven (Chironomus sp.) |
12,20 |
5,70 |
2,50 |
-- |
-- |
|
|
